Historia pewnego spektaklu, czyli rezultat końcowy

Oburza nas pewne przedstawienie w warszawskim teatrze. To oczywiste. Tym zdarzeniem powinien zająć się prokurator. Czy słuszne są jednak pomstowania na autorów i wykonawców tej przemyślanej w każdym szczególe prowokacji, z przytaczaniem wszystkich jej detali, co tylko powiększa zakres jej oddziaływania? Czy może raczej warto wziąwszy głębszy oddech, powstrzymać cisnące się na usta słowa wstrętu, gniewu, oburzenia i bólu. Prowokatorom zawsze chodzi o to, byśmy dali wyraz swoim emocjom. Wiedzą, że nas w ten sposób osłabiają.

Warto natomiast i należy zdać sobie sprawę, skąd wziął się ten i jemu pokrewne spektakle, realizowane przecież najprawdopodobniej przez ludzi ochrzczonych. Jaka jest historyczna droga, od kultury schyłku komunizmu do tego rodzaju wybryków na deskach stołecznych teatrów. I o tym warto mówić jak najwięcej.

Z pomocą przychodzi Vittorio Messori. W rozdziale pt. Katastrofa „nowoczesności” , w którym przedstawia sylwetkę filozofa Augusto del Noce, pisze:

„[…] podczas gdy cała epoka nowożytna była okresem sekularyzacji, to marksizm uosabiał nie tylko całkowitą negację Boga, lecz także filozofię, która chciała stać się polityką i której udało się zrealizować plan ucieleśnienia się w historii, przeobrażenia idei w konkretne struktury”.

A jednak doszło w końcu do „katastrofy” marksizmu. Przeżyliśmy to również w Polsce, choć raczej bez większego zaangażowania w ten proces zwłaszcza ludzi Kościoła, kultury, animatorów idei etc.

„Katastrofa marksizmu nastąpiła przede wszystkim w sensie całkowitego runięcia wszystkiego, co zapowiadał: obiecanej sprawiedliwości, wolności, powszechnego dobrobytu, które w socjalizmie – jakby w celach egzorcystycznych nazwanym realnym (choć zdaniem Del Nocego wykazywał całkowitą zbieżność z socjalizmem idealnym, utopijnym) – przeobraziły się w największą niesprawiedliwość, w skrajny brak wolności, w całkowitą nędzę.

Tak więc, podczas gdy lud, upokarzany, znieważany, wygłodniały, zwrócił się przeciwko demokracjom ludowym i obalił je [dyskusyjna teza Messoriego – EPP], również marksizm zachodni, który nie miał możliwości zrealizować się w praktyce i który (na swoje szczęście) nie odniósł zwycięstwa, przeżył swoją katastrofę – poczynając od marksizmu włoskiego – i obrócił się we własne przeciwieństwo. Z niewiarygodną wprost jasnością, już w roku 1978 – kiedy marksizm wydawał się u nas kulturą panującą, będącą w znakomitym stanie zdrowia i wręcz mającą w swoim przeznaczeniu zwycięstwo – Del Noce pisał […]: Rezultatem eurokomunizmu może być tylko przekształcenie komunizmu w składnik społeczeństwa burżuazyjnego, dotąd całkowicie odsądzanego od czci.

Wojciech Weiss – Włodzimierz Pienkowski

Istotnie, dziesięć lat później tak właśnie się stało. Partia komunistyczna postanowiła zmienić nazwę, a już teraz przyjęła najbardziej burżuazyjną ideologię lewicowego liberalizmu, będącego zresztą radykalizmem w stylu Marka Pannelli, i zmierza do stanie się radykalną partią masową. (…) Tymczasem znajduje swoich najpotężniejszych zwolenników wśród wielkiej finansjery międzynarodowej…

Naprawdę nie trzeba być jasnowidzem.

Gdy zgubiono po drodze rewolucyjną utopię, stanowiącą namiastkę religii, pozostał z marksizmu tylko jego aspekt podstawowy – charakter wytworu scjentystycznego Oświecenia i racjonalizmu, który z założenia i z wyboru wyklucza Boga. (…) Co więcej, jako cel historyczny wysuwa się jeszcze gorsze uburżuazyjnienie mas, które chciano uwolnić od kultury i ucisku burżuazji. Czy nic nie mówi fakt, że we Włoszech [tak jak we Francji, Niemczech  – EPP] nie tylko finansiści, tacy jak De Benedetti, lecz również dziennikarze będący koryfeuszami najbardziej brutalnie rzucającego się w oczy esprit bourgeois są inspiratorami kierownictwa nowej WPK?

Końcowym jednak rezultatem wszystkich ideologii, komunistycznych bądź liberalnych, był według Del Nocego (i trudno nie przyznać mu racji, gdy rozejrzeć się dookoła) nihilizm, upadek wszystkich ideałów i wszystkich wartości. (…) każde odrzucenie Boga przekształca się prędzej czy później w klęskę człowieka”.

Czy nie widać analogii między dzisiejszymi prowokcjami artystycznymi a tym co działo się na deskach teatrów i kabaretów Belle Epoque – nie tylko w Paryżu, we wszystkich stolicach europejskich. Ulubiona rozrywka europejskiej burżuazji: „bezpruderyjność”, ekstaza frywolności, kankan, obnażanie się na scenie, drwiny z religii i z Kościoła; u nas mocnym akcentem zaznaczone w twórczości Boya Żeleńskiego, Leona Schillera i innych prześmiewców chodzących w glorii ludzi sztuki, koryfeuszy teatru (zasłużonych także dla partii; Boy w latach 40. wysługiwał się Sowietom w okupowanym Lwowie).

Wojciech Weiss – Pogrzeb w wielkim mieście

Wkrótce tradycyjne kategorie: prawda – fałsz, dobro – zło zostały zastąpione kategoriami: postępowe – reakcyjne, dodaje Messori.

„Właśnie dlatego wielu katolików [u nas reprezentuje ich środowisko Tygodnika Powszechnego, Znaku – EPP], przystało w końcu ze śmiesznym opóźnionym zapałem – do marksizmu już zrealizowanego, a więc będącego w stanie rozkładu (dla nich jednak, dopiero co nawróconych, uosabiał on przyszłość, nowość…) Także święty stał się więc dla nich człowiekiem postępowym, grzesznik natomiast – reakcjonistą.

(…) Na nowej skali wartości przeciętnego katolika [wychowanego u nas na Tygodniku Powszechnym, czy religijnym dodatku GW] prawdziwym przeciwnikiem, z którym trzeba walczyć, nie jest już niereligijność, bluźnierstwo, życie bez Boga. Przedstawiając sobie to wszystko jako lewicowe widzi on jakby chrześcijaństwo anonimowe, wobec którego należy gromadzić oskarżenia. Przeciwnikiem w tej perspektywie neokatolickiej, prawdziwym przeciwnikiem jest integrysta, to znaczy ktoś, kto chce praktykować swoją wiarę aż do głębi, przeobrażając ją z mglistego uczucia w siłę przewodnią i w perspektywę dla konkretnej działalności.”

Nieuchronnie pojawia się więc pilna konieczność – jak widzimy to u naszych artystów, którzy ją właśnie z przytupem realizują, wczoraj w Krakowie i Wrocławiu, dziś w Warszawie – wyeliminowania „barbarzyńskiego, ponurego chrześcijańskiego tabu grzechu, poczynając od grzechu pierworodnego”…

Wojciech Weiss – W kawiarni

Włoski filozof Augusto Del Noce przez ostatnie lata swego życia (zmarł u schyłku lat 80.) miał jasność widzenia prawdziwego intelektualisty i zarazem apostolską postawę tradycyjnego, czyli normalnego katolika. Przestrzegał braci w wierze, by nie ufali “żadnej rzekomej awangardzie katolickiej, która w rzeczywistości jest zawsze zapleczem wszelkich odmian progresizmu”. Powtarzał przestrogę Ursa von Balthazara: “Religia jest skończona, jeśli z przeciętnego człowieka współczesnego czyni się absolutną i jedyną miarę tego, co słowo Boże powinno mówić, a czego nie mówić”.

Gdy zarzucano mu, że odrzuca neomodernistyczną teologię, bo nie lubi niczego co nowe i świeże, odparowywał: “Nie, przeciwstawiam się mu jako największemu zagrożeniu dla wiary, i to nie z powodu nowości, lecz z uwagi na jego [modernizmu]  fałszywość“.

Wczoraj padły w Parlamencie celne słowa Jarosława Kaczyńskiego o falszywej świadomości wśród parlamentarzystów z opozycji. To groźne zjawisko psychologiczne jest jednak dużo powszechniejsze niż można by sądzić.

Dlatego artyści z Powszechnego mają wciąż tak dobre samopoczucie.

Ale przecież dostali już odpowiedź ze strony zwykłych ludzi, Polaków, którzy nie mają żadnych trudności z oceną tego rodzaju awangardy. Ważna będzie odpowiedź ze strony hierarchii Kościoła, o ile zostanie zauważony cały ciąg przyczyn i skutków. Bowiem, jak nie zawahał się pod koniec swego życia zauważyć cytowany wyżej włoski myśliciel i uczony, tradycyjny katolik: “Pierwszym warunkiem, aby zakończyło się zaćmienie i żeby katolicyzm wyszedł ze swego kryzysu, jest ponowne podjęcie przez Kościół swojej funkcji, która nie polega na dostosowywaniu się do świata, lecz przeciwnie, na kontestowaniu go”.

_________

Aktorom  i reżyserom dzisiejszych wydarzeń kulturalnych dedykuję wiersz, który nadesłał jeden z Czytelników

Był sobie Bóg

Przez całe lata skryty poza czasem

cierpliwie czekał na swoje odkrycie,

spekulacje filozofów i nieudane próby

alchemików pozwoliły umieścić Go

w końcu w bezpiecznym świecie idei,

obok metalu lżejszego od powietrza,

ślad Jego istnienia potwierdziła także

teoria ewolucji, w rozłożystym drzewie

— kuzyni, ziarna prawdy rozsiane, choć

brak przodków stanowi do dzisiaj zagadkę,

brakujące ogniwo porusza wyobraźnię

i pozwala zatopić ręce w ciemnej glinie

— każdy może ulepić Boga – na swój obraz

i podobieństwo

Człowiek wszechmogący właśnie dorósł

do męki krzyża – na scenie teatru,

choć ta – nie będzie jego zbawieniem

Wojciech Miotke

Wojciech Weiss – Promienny krzyż